SEVGİ UÇAR
Asgari fiyata artırım yapılması için bekleyen milyonlar artık gün sayıyor! Taban fiyat tespitinde tartışmalar sürerken, taban fiyata artırım için en güçlü senaryolar ortaya çıkmaya başladı. Pekala, 2025 yılında minimum fiyat ne kadar olacak? Alım gücündeki düşüş devam edecek mi? Enflasyonla gayrette hangi noktadayız? Ekonomist Emre Şirin ile 5 Soru ve 5 Cevap’ta konuştuk.
1. Taban fiyat belirlenirken masadaki en kıymetli dataların başında enflasyon sayıları geliyor. Bunun yanında; büyüme, açlık ve yoksulluk hududu dataları, TİSK’in talepleri, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın çalışmaları Taban Fiyat Tespit Komitesi Toplantısı’nda masada yer alacak. Komisyondan ne çıkacak? Enflasyon ile gayrette hangi noktadayız?
Öncelikle şunu belirtmek gerekir; ülkenin içinde bulunduğu ekonomik şartlar, halkın alım gücünü önemli oranda düşürdü. Taban fiyat artık bir vicdan sorunudur. Yani minimum fiyat artış oranının ‘enflasyon yaratır’ gerekçesiyle düşük düzeyde gerçekleşmesi kabul edilemez.
“ÖNCE KAYBOLAN ALIM GÜCÜNÜ YERİNE KOYMAK GEREK”
Yılbaşında 17 bin 2 liraya yükseltilen minimum fiyatın alım gücü, birçok farklı hesap yapılmakla birlikte kabaca yarı yarıya düştü. Evvel kaybolan alım gücünün yerine konması, sonrasında ise 2025’te oluşacak enflasyonun hesaba katılması gerekiyor.
Merkez Bankası son yaptığı revize ile 2025 enflasyon varsayımını yüzde 21’e yükseltti. Bu durum çok gerçekçi görünmüyor. Geçmiş varsayımların tutmaması, önümüzdeki yıl hem faiz indirimi hem dolar kurunda yaşanacak mümkün yükselişler ve şu an yüzde 50 siyaset faizine karşın enflasyon beklentilerinin düzelmemesi de bunun ispatı olarak kıymetlendirilebilir.
Ekonomi idaresi, milletlerarası kurumlar ve Merkez Bankası son günlerde ısrarla maksat enflasyona nazaran artış yapılması istikametinde yönlendirmeler yapıyorlar. Birebir vakitte toplumun nabzını da ölçmeye çalıştıkları ve beklentinin yükselmemesi ismine mevzuyu tartışmaya açıp, olağanlaştırma eforu da bulunuyor.
Bu süreçte ilgili taraflar elbette görüşmelerini yapacak ancak son kelam Cumhurbaşkanı tarafından söylenecektir. Gaye enflasyon TCMB tarafından yüzde 21 düzeyine revize edilse de, oluşan genel kanı yüzde 25 düzeyinde bir artış olacağı tarafında. Önemli bir toplum baskısı olduğu gerçeğini de hesaba katarsak yüzde 30-35 aralında bir artış görebiliriz.
Yüksek oranlı bir taban fiyat artışı devletin vergi kaybına da yol açacaktır. Bütçe açıklarının kapatılamadığı ve devletin önemli kaynak muhtaçlığının olduğu bir devirde minimum ücretlinin alım gücünü telafi edip, yüzünü güldürecek bir artış görme olasılığımız düşük görünüyor.
2. Minimum fiyat 2024 yılında yüzde 49,11’lik artırım sonrası net 17 bin liraya yükselmişti. Böylelikle 2025 minimum fiyat için hesaplar da büsbütün değişti. Taban fiyat 2025 yılında ne kadar olacak?
“ASGARİ FİYAT 22 BİN İLE 23 BİN LİRA ARALIĞINDA OLABİLİR”
Yaratılan algı, bütçenin durumu, hala enflasyonun gerçek nedeni olarak talebin gösteriliyor olması (bana nazaran o denli değil), Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in özellikle ’yönetilen fiyatların da 2025 yılında amaç enflasyona göre’ artırılacağını belirtip, tabir yerindeyse ‘çok da fazla ümitlenmeyin’ manasında bir bildiri vermesi ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Akçay’ın açık beyanı üzere konular nedeniyle 2025 yılında minimum fiyatın 22 bin 500 lira ile 23 bin lira aralığında gerçekleşmesini bekliyorum.
3. Bu tabloda orta gelirlileri mutlu edecek bir sonuç çıkacak mı? Alım gücündeki düşüş devam edecek mi?
Maalesef yapılacak artışlar sabit gelirli kesiti şad etmeyecek. Taban fiyata yapılacak artış oranı, öbür ücretlilerin maaş artırımları için de bir referans teşkil edecektir. Elbette gerçek kesimde bunların dışında yüksek oranlı artışlar da olacaktır fakat genele baktığımızda artırımların tatmin edici olmaktan uzak olacak.
“ALIM GÜCÜ DÜŞMEYE DEVAM EDECEK”
Yapılacak artırımlar 2024 yılı ve evvelki iki yılın alım gücü kaybını telafi edemeyeceği üzere, gerçekçi olmayan enflasyon varsayımlarına nazaran yapılacak artışlar da kağıt üzerinde kalacaktır. Kağıt üzerinde maaşlar artsa da alım gücü düşmeye devam edecektir.
2025 yılında faizlerin düştüğü, ekonomik aktivitenin arttığı ve dolar kurunun yükseldiği bir senaryoda çok daha yüksek bir alım gücü kaybı yaşanacağını iddia etmek sıkıntı olmasa gerek.
4. Yeni minimum fiyatın patrona maliyeti ne olacak?
İçinde bulunduğumuz yılda 17.002 lira alan bir minimum ücretlinin patrona maliyeti 23 bin 502 lira. Ayrıntıları aşağıdaki tabloda görebiliriz.
Asgari fiyata yapılacak artış sonrası oluşacak taban fiyat sonrası SGK Primi patron hissesi ve Patron İşsizlik sigorta Primine bağlı olarak toplam maliyet ortaya çıkacaktır.
5. En yüksek ve en düşük emekli maaşları ne kadar olacak? Emekçi ve memur emeklisi nasıl etkilenecek?
Emekli maaşlarında bir de kök maaş sorunumuz var. Burada bir değişiklik olup olmayacağı bilinmiyor. Lakin şu ana kadar ki uygulamalar gösterdi ki burada değişiklik yapmayıp, oluşan durum ve yansılara nazaran en düşük maaşı yükseltme eğilimi yeniden ortaya çıkabilir. Bu durum da, en düşük maaşa hakikat bir eğilimin devamı ve daha yüksek maaşlı emeklilerin her periyot biraz daha aşağı yaklaşması sonucunu doğuracak.
İşçi ve memur emeklilerinin maaşında 2025’in birinci yarısı için bu yılın (2024) ikinci yarısındaki TÜFE artışı kadar olacak. Yani revize edilen enflasyon verisine nazaran yılsonu enflasyonu gerçekleşirse kabaca %16 düzeyinde bir artış bekleyebiliriz.
Ama memur ve memur emeklisi ‘memurların toplu kontrat kaidelerinden kaynaklanan hesaplama tekniği nedeniyle, bu belirttiğimiz yılın ikinci yarısında oluşan 6 aylık enflasyon oranından daha düşük bir oranda artışa maruz kalacak.